Czasowniki (Verb) 2

Oratastic▸ Minigramatyka języka norweskiego▸ Czasowniki (Verb)

Czas przeszły prosty (Preteritum) i czas przeszło-teraźniejszy złożony (Perfektum)

Czasowniki języka norweskiego można podzielić na różne grupy, w zależności od tego, jak są odmieniane w czasie przeszłym prostym i przeszło-teraźniejszym złożonym.

Czas przeszło-teraźniejszy złożony określa doświadczenie lub czynność, która miała miejsce w przeszłości i której efekt jest aktualny w teraźniejszości. W języku norweskim czas ten tworzy się za pomocą czasownika posiłkowego ha i imiesłowu czasu przeszłego:

Hun har jobbet i Norge. – Ona pracowała w Norwegii.

Henrik har sunget i kor. – Henrik śpiewał w chórze.

Han har skrevet åtte dårlige bøker og en god.

On napisał osiem kiepskich książek i jedną dobrą.

Tak jak w czasie teraźniejszym prostym, czasownik nie odmienia się przez rodzaj i liczbę, odwrotnie niż ma to miejsce w języku polskim:

Jeg leste, du leste, hun leste, vi leste osv. – czytałem, czytałeś/czytałaś, ona czytała, my czytaliśmy/czytałyśmy itd.

Jeg har lest boka, du har lest boka, vi har lest boka – przeczytałem/przeczytałam książkę, przeczytałeś/przeczytałaś książkę, my przeczytaliśmy/przeczytałyśmy książkę

1. grupa (v1)

W formie czasu przeszłego miejsce końcówki bezokolicznika -e zajmuje końcówka -et lub -a (wedle uznania, jednak końcówka -ajest bardziej powszechna w mowie potocznej, zaś -et – w piśmie)

W czasie przeszło-teraźniejszym złożonym stosuje się czasownik posiłkowy har oraz imiesłów czasu przeszłego, który jest taki sam jak forma czasu przeszłego prostego – z końcówką -et lub -a.

W ten sposób odmieniana jest większość czasowników, w których dwie spółgłoski stoją obok siebie.

Bezokolicznik	Czas przeszły	Imiesłów czasu przeszłego	Tłumaczenie bezokolicznika
å vaske	vasket / vaska mył / myła / myli / myły	vasket / vaska mywszy, myty	myć
å snakke	snakket / snakka rozmawiał / rozmawiała / rozmawiali / rozmawiały	snakket / snakka rozmawiawszy	rozmawiać
å våkne	våknet / våkna obudził / obudziła / obudzili / obudziły się	våknet / våkna obudziwszy się	budzić się
å handle	handlet / handla zrobił / zrobiła / zrobili / zrobiły zakupy	handlet / handla zrobiwszy zakupy	robić zakupy
å bytte	byttet / bytta wymienił / wymieniła / wymienili / wymieniły	byttet / bytta wymieniwszy	zmienić, wymienić

2. grupa (v2)

W formie czasu przeszłego zamiast końcówki bezokolicznika -e używa się końcówki -te. W czasie przeszło-teraźniejszym złożonym stosuje się czasownik posiłkowy har i imiesłów czasu przeszłego (III forma czasownika), który tworzy się zamiast końcówki bezokolicznika -e używając końcówki -t.

Bezokolicznik	Czas przeszły	Imiesłów czasu przeszłego	Tłumaczenie bezokolicznika
å lese	leste czytał / czytała / czytali / czytały	lest czytawszy, czytany	czytać
å høre	hørte słyszał / słyszała / słyszeli / słyszały	hørt słyszawszy, słyszany	słyszeć, słuchać
å invitere	inviterte zaprosił / zaprosiła / zaprosili, zaprosiły	invitert zaprosiwszy, zaproszony	zaprosić, zachęcić
å reparere	reparerte naprawił / naprawiła / naprawili / naprawiły	reparert naprawiwszy, naprawiony	naprawić
å trenge	trengte potrzebował / potrzebowała / potrzebowali / potrzebowały	trengt potrzebowawszy	potrzebować

Podobnie odmieniana jest część czasowników, w których są podwójne spółgłoski (nn, mm, ll), ale w formach czasu przeszłego i przeszło-teraźniejszego złożonego jedna z dwu jednakowych spółgłosek znika:

Bezokolicznik	Czas przeszły	Imiesłów czasu przeszłego
å begynne zaczynać	begynte zaczął / zaczęła / zaczęli, zaczęły	begynt zacząwszy, zaczęty
å glemme zapomnieć	glemte zapomniał / zapomniała / zapomnieli / zapomniały	glemt zapomniawszy, zapomniany
å bestille zamówić	bestilte zamówił / zamówiła / zamówili / zamówiły	bestilt zamówiwszy, zamówiony

3. grupa (v3)

W formie czasu przeszłego zamiast końcówki bezokolicznika -e używa się końcówki -de. W czasie przeszło-teraźniejszym złożonym stosuje się czasownik posiłkowy har i imiesłów czasu przeszłego (III formę czasownika), który tworzy się zamiast końcówki bezokolicznika -e używając końcówki -d.

Często w ten sposób odmienia się czasowniki, których rdzeń w czasie przeszłym kończy się na v, g lub ei (leve, lage, pleie)

Bezokolicznik	Czas przeszły	Imiesłów czasu przeszłego
å leve żyć	levde żył / żyła / żyli / żyły	levd żywszy
å prøve próbować	prøvde próbował / próbowała / próbowali / próbowały	prøvd próbowawszy, próbowany
å lage szykować	lagde szykował / szykowała / szykowali / szykowały	lagd szykowawszy, szykowany
å leie wynajmować	leide wynajmował / wynajmowała / wynajmowali / wynajmowały	leid wynajmowawszy, wynajmowany
å dø umierać	døde umarł / umarła / umarli / umarły	dødd umarłszy

4. grupa (v4)

W czasie przeszłym do formy bezokolicznika dodaje się końcówkę –dde. W czasie przeszło-teraźniejszym złożonym stosuje się czasownik posiłkowy har i imiesłów czasu przeszłego (III formę czasownika), który tworzy się do formy bezokolicznika dodając końcówkę -dd.

W ten sposób odmienia się wiele czasowników, których forma bezokolicznika kończy się inną samogłoską niż -e

Bezokolicznik	Czas przeszły	Imiesłów czasu przeszłego	Tłumaczenie bezokolicznika
å bo	bodde	bodd	mieszkać
å snø	snødde	snødd	śnieżyć
å bety	betydde	betydd	oznaczać (mieć znaczenie)
å tie	tidde	tidd	milczeć
å skje	skjedde	skjedd	zdarzyć się

Czasowniki nieregularne

W czasownikach nieregularnych w formach czasu przeszłego i często również czasu przeszło-teraźniejszego złożonego zachodzi alternacja samogłosek (podobnie jak w języku polskim mieć-mam-miał-mieli).

Bezokolicznik	Czas przeszły	Imiesłów czasu przeszłego	Tłumaczenie bezokolicznika
å skrive	skrev	skrevet	pisać
å bli	ble	blitt	stać się
å fryse	frøs	frosset	zamarzać
å hjelpe	hjalp	hjulpet	pomóc
å vinne	vant	vunnet	wygrać
å drikke	drakk	drukket	pić
å synge	sang	sunget	śpiewać
å si	sa	sagt	mówić
å være	er	vært	być
å legge	la	lagt	kłaść
å stjele	stjal	stjålet	kraść
å gi	ga	gitt	dać
å se	så	sett	widzieć, patrzeć
å ta	tok	tatt	brać
å gå	gikk	gått	iść
å gjøre	gjorde	gjort	robić

Używanie czasu przeszłego prostego

Czasu przeszłego prostego używa się podobnie jak w języku polskim. Czas przeszły prosty często stosuje się wraz z konkretnymi określeniami czasu (i går – wczoraj, i fjor – w zeszłym roku)

Han flyttet hit i fjor. – On przeprowadził się tutaj w zeszłym roku.

Używanie czasu przeszło-teraźniejszego złożonego

Czas przeszło-teraźniejszy złożony jest używany do podkreślenia rezultatu czynności, która miała miejsce przed momentem wypowiedzi. Czas ten często używany jest bez konkretnego określenia czasu. Czasem jednak stosuje się określenia czasowe oznaczające okres, który się jeszcze nie zakończył, np. dzisiaj, w tym tygodniu, w tym roku (i dag, denne uka, i år).

Hun har ryddet i leiligheten. (Leiligheten er ryddig.)

Ona posprzątała swoje mieszkanie. (W mieszkaniu panuje porządek.)

Gdy czynność trwa bez przerwy aż do momentu mówienia o niej, w języku norweskim stosuje się czas przeszło-teraźniejszy złożony. W języku polskim nie ma czasu przeszło-teraźniejszego złożonego, dlatego w takim przypadku jest on tłumaczony po prostu jako czas teraźniejszy.

Han har bodd her i ett år allerede. (Han bor her fortsatt.)

On mieszka tu już od roku. (On nadal tu mieszka.)

Czas zaprzeszły

Czas zaprzeszły tworzy się z formą czasu przeszłego od å ha (hadde) i imiesłowem czasu przeszłego, w związku z czym jedyną różnicą w formie w stosunku do czasu przeszło-teraźniejszego złożonego jest używanie hadde zamiast har.

Czas zaprzeszły stosuje się, mówiąc o czynnościach, które miały miejsce przed jakimiś innymi czynnościami w przeszłości:

Da hun kom hjem, hadde de allerede lagt seg.

Gdy przyszła do domu, oni już poszli spać.

Han spurte om Luna hadde bestilt time hos legen.

On zapytał, czy Luna zapisała się na wizytę do lekarza.